Om de schoonheid te snappen van de Elfenbaan, een langgerekt natuurgebied tussen Zoeterwoude en Bodegraven, moet je het verhaal erachter kennen. Of iets heel bijzonders meemaken. Dat laatste gebeurde, toen we op pad gingen met collega Arjen Siebel.

Daar fladdert het. Een klein, bruin vlindertje. Boven het gras. Het contrast had niet groter kunnen zijn. Rechts van ons haasten de auto’s zich over de N11 richting Alphen aan den Rijn. Om ons heen hoogspanningsmasten, windmolens en de spoorlijn richting Leiden. Maar dat is daar. Hier zorgt die bruine vlinder voor instant geluk bij Arjen Siebel, hoofd terreinen bij het Zuid-Hollands Landschap. Hij duikt de vlinder achterna als die zich in het gras verstopt, maakt er voorzichtig een foto van en zegt dan: Sorry, even checken hoor! Hij knikt tevreden. “Ja, gaaf. Het is een argusvlinder!”

Sprookjesdecor?

Opeens zíe ik het: het unieke van dit natuurgebied dat luistert naar de sprookjesachtige naam de Elfenbaan. En daar ging het Arjen om. Want maar weinig mensen hebben volgens hem oog voor dit terrein dat het Zuid-Hollands Landschap beheert. Nu heeft het gebied zijn omgeving ook niet mee. Het ligt ingeklemd tussen de spoorlijn van Bodegraven naar Zoeterwoude en de N11, de autoweg waaraan het natuurgebied zijn naam te danken heeft. Dat betekent dat er 1800 auto’s per uur en achtduizend treinreizigers per dag langskomen, wist Arjen te vertellen toen we zelf over de N11 naar het beginpunt van onze wandeling reden, de carpoolplaats bij Hazerswoude. “Dat zijn dus heel wat mensen die deze natuur kunnen zien als ze naar buiten kijken. Ik denk alleen dat de meesten het dus niet zíen. En daarin schuilt het gevaar voor de Elfenbaan. Want uit het oog is uit het hart.”

Compensatiemaatregel

Vandaar dat we nu hier staan. In de Elfenbaan. Tussen kniehoog gras, fluitenkruid en boterbloemen. Om ons heen vliegen vlinders en libellen en zoemt het van de insecten. De vrachtwagens op de N11 zijn naar de achtergrond verdwenen. De Elfenbaan is aangelegd als compensatiemaatregel na de aanleg van de N11 eind vorige eeuw. Over een lengte van negentien kilometer ontstond een natuurgebied vol kruidenrijke graslanden, poelen en moerasachtige vegetatie. De Elfenbaan verbindt de Reeuwijkse Plassen in het oosten met de Vlietlanden in het westen. “Dat is belangrijk, want dieren moeten zich net als mensen via geschikte ‘wegen’ kunnen verplaatsen. Is er geen verbinding tussen verschillende natuurgebieden, dan is tussen dieren geen onderlinge uitwisseling mogelijk. Dit kan leiden tot genetische verzwakking van de soort en ziektes. De Elfenbaan is dus echt bedoeld als plek waar dieren van A naar B kunnen trekken.”

Relaxte plek

In het gebied leven onder andere zoogdieren als dwergmuizen, hermelijnen en wezels en amfibieën als rugstreeppadden. We kijken naar een eend die met vier kuikens tussen de gele plomp door laveert. Arjen: “Prachtig toch? Dit is basisnatuur. Natuur die op Twitter of Instagram bijna geen aandacht krijgt. Maar natuur hoeft niet altijd groots te zijn om relevant te zijn. Want dat is de Elfenbaan wel. In deze omgeving vol verstening is de Elfenbaan een oase van natuur. Ideaal voor vogels, insecten en kleine zoogdieren. Voor hen is het een relaxte plek om doorheen te reizen of om hun kroost in groot te brengen.” 

Natuur hoeft niet altijd groots te zijn om relevant te zijn. Want dat is de Elfenbaan wel. In deze omgeving vol verstening is de Elfenbaan een oase van natuur.

Arjen Siebel

Insecten 

Voor die ideale plek moet het Zuid-Hollands Landschap overigens wél werk verrichten. “Dit is voormalige landbouwgrond, die flink bemest is geweest. Als we niets zouden doen, zou het hier helemaal volgroeien met bramen, brandnetels en wilgen. Daarom beheren we. Op die manier krijgen ook andere planten een kans, wat de biodiversiteit ten goede komt. Ook het riet brengen we steeds gedeeltelijk terug. Anders zou het water verlanden, geleidelijk dichtgroeien met planten.” 

Weer in de auto op de N11 wijst hij op andere initiatieven die de biodiversiteit in het gebied moeten vergroten: een wal voor oeverzwaluwen, een stel bijenhotels. “En zie je die koeien? Dat zijn onze ingehuurde ‘werknemers’. Ze houden het gras kort en zorgen voor structuur in het gebied door de ene keer hier en dan weer daar een hapje te eten. Die structuur trekt insecten aan en die vormen weer een voedselbron voor vogels en kleine zoogdieren.”  

Lepelaar 

Bij Zwammerdam stappen we de Elfenbaan weer in. “Dit deel is net als de meeste plekken van de Elfenbaan niet toegankelijk voor publiek, maar je kunt het vanaf de N11 of vanuit de trein goed zien liggen. Laatst zag ik vanuit de auto bij de grote waterplas zelfs een lepelaar staan. Hij laat zijn telefoon zien. Arjens vogelgeluidenapp verraadt de aanwezigheid van tjiftjaffen, fitissen, koolmezen, bosrietzangers en putters. “Dat is het leuke van mijn vak. Je hoeft de natuur niet te maken. Je moet er alleen voor zorgen dat de condities optimaal zijn. Dan bepaalt de natuur vervolgens zelf of ze daarmee akkoord gaat. In een deel van de Elfenbaan komt bijvoorbeeld krabbenscheer voor, een waterplant die erg gevoelig is voor de juiste waterkwaliteit. Het is een goed teken dat die hier groeit. Toch betekent het niet dat we er al zijn. Het is belangrijk dat we de Elfenbaan aandacht blijven geven. We moeten vasthouden aan ons plan. Dan volgen de planten en dieren vanzelf. Daarom was het ook zo leuk dat we die argusvlinder zagen. Die vlinder heeft het momenteel erg moeilijk in Nederland. Als ik zo’n beestje zie vliegen, dan denk ik: zie je wel, we zijn goed bezig!” 

---