Feiten en fabels: herstel natte schraallanden door afplaggen in de Krimpenerwaard
In de Krimpenerwaard worden momenteel in natuurgebieden van Het Zuid-Hollands Landschap natte schraallanden en vochtige hooilanden hersteld, door het gericht afplaggen van veengronden. Er bestaan veel misverstanden over het afplaggen van veengronden. In dit artikel worden enkele feiten en fabels op een rij gezet om duidelijk te maken wat afplaggen inhoudt en waarom het een belangrijke methode is voor herstel van soortenrijke vochtige hooilanden en natte schraallanden.
Het doel van afplaggen is om de biodiversiteit te herstellen door de te voedselrijke en verdroogde bodem te verwijderen, zodat bijzondere plant- en diersoorten weer kunnen terugkeren. We leggen uit waarom afplaggen een effectieve keuze is en ontkrachten veelvoorkomende misverstanden.
Onjuist: Het gaat om natuurgronden, eigendom van Het Zuid-Hollands Landschap en de provincie Zuid-Holland (Bestemmingsplan NNN Krimpenerwaard, 2019, onherroepelijk sinds 2021).
Juist: Afplaggen wordt ingezet op natuurgronden die door intensief landbouwgebruik hun biodiversiteit verloren hebben. Het doel is de bodem voedselarmer te maken voor een rijkere biodiversiteit. Andere maatregelen zoals verschralen en uitmijnen duren veel langer en zijn minder effectief.
Onjuist: Veengronden die jarenlang intensief gebruikt zijn voor landbouw (zoals bemesten, ontwateren en droger maken) hebben een bovenlaag die niet meer geschikt is voor het herstel van natte schraallanden. Dit komt doordat de bovenlaag deels is vergaan (‘veraard‘). Verschralen of uitmijnen kan dit niet terugdraaien. In zulke gevallen moet die veraarde bovenlaag verwijderd worden om herstel mogelijk te maken. Als het gebruik minder intensief was, kunnen alternatieven zoals verschralen of uitmijnen wel werken, mits ze binnen een tiental jaren de gewenste resultaten opleveren.
Onjuist: De verkaveling blijft intact. Vochtige hooilanden en natte schraallanden, die door boeren werden beheerd, waren vroeger een belangrijk onderdeel van het cultuurhistorische landschap in de Krimpenerwaard.
Onjuist: Het afplaggen zelf leidt weliswaar, door het verwijderen van de toplaag, direct tot een verlaging van het maaiveld met zo’n 10 – 20 cm. Na afplaggen en verhoogd grondwaterpeil veert de bodem echter weer wat op, en de bodemdaling gaat trager. Oxidatie wordt voorkomen door een afdeklaag van strooisel waardoor de grond beperkt indroogt in de zomer en de begroeiing, vaak rijk aan zegges en kruiden, snel weer op gang kan komen.
Onjuist: Het bodemleven verdwijnt niet, maar verandert. Waar eerder meststoffen en drooglegging het bodemleven bestond uit grotere organismen zoals wormen, ontstaan na afplaggen, na enkele jaren, kleinere organismen zoals schimmels die passen bij nattere, voedselarmere omstandigheden. Dit helpt soorten als orchideeën, die afhankelijk zijn van specifieke schimmels, terug te keren. Het aanbrengen van strooisel uit goed ontwikkelde schraallanden versnelt dit proces. Herstel van biodiversiteit boven- en ondergronds gaat hand in hand.
Onjuist: Voor afplaggen wordt inderdaad materieel ingezet en (veen)grond verplaatst. Dat leidt tot uitstoot van CO2. Tegelijkertijd worden met de vrijkomende grond kades en dammen gemaakt om het waterpeil in de natuurgebieden te kunnen verhogen. Dat leidt op polderniveau juist tot minder uitstoot van CO2. Bij verschralen en uitmijnen is deze waterpeilverhoging eveneens nodig, daarvoor zijn ook kades en dammen nodig. Voor verschralen en uitmijnen zal meerjarig intensiever maaibeheer nodig zijn dan bij afplaggen, wat ook leidt tot uitstoot.
Onjuist: Het is waar dat vochtige hooilanden en natte schraallanden vanwege de beperkte draagkracht van de bodem met kleiner en lichter materieel moeten worden beheerd. Echter; gronden die zijn afgeplagd geven na enkele jaren al veel minder productie van gewas en vergen daardoor veel minder maairondes vergeleken met uitmijnen of verschralen. Bovendien voorziet de natuurinrichting in goed uit te voeren beheer en onderhoud. In alle gevallen zijn de plagvlakken voorzien van een beheerpad, waarmee het vrijkomende hooi goed kan worden afgevoerd en bij voorkeur kan worden gebruikt in de agrarische bedrijfsvoering.
Onjuist: Het verleden in de Krimpenerwaard heeft laten zien dat door het vergroten van de drooglegging en opbrengen van mest vochtige hooilanden en natte schraallanden op grote schaal en binnen korte tijd kunnen worden omgezet in voedselrijke en productieve graslanden voor de melkveehouderij.
Onjuist: Een afwisseling van vochtige weidelanden en vochtige hooilanden versterkt juist de kwaliteit van leefgebied van weidevogels. Soortenrijke vochtige hooilanden vormen, door extensief beheer – jaarlijks laat in het seizoen hooien- een belangrijke bron van insecten en bieden de benodigde dekking voor jonge kuikens. Jonge kuikens hebben om snel te groeien behoefte aan heel veel kleine insecten die ze vinden in het soortenrijke hooiland. Als ze groter worden, neemt de behoefte aan grotere insecten toe, die ze vaak vinden op percelen met beweiding. Denk aan strontvliegen en larven van mestkevers. De afwisseling van vochtige hooilanden en weilanden zorgt dus juist voor een gedekte tafel voor weidevogelkuikens en vergroot de kuikenoverleving. Een mooi voorbeeld hiervan vormt NNN–deelgebied Oudeland-Zuid van het Zuid-Hollands Landschap, ingericht en aansluitend vernat in 2017. Hier ligt een afwisseling van vochtige hooilanden (plagvlakken) en vochtige weilanden beweid met runderen. Het is hier het gehele voorjaar een kakofonie van weidevogels, waaronder tureluur, grutto en kievit.
